بانوی اول اسلام، الگویی برای جهاد اقتصادی
حضرت خدیجه (س)، همسر گرامی پیامبر (ص) نه تنها برای تمام زنان بلکه برای تمام افراد در هر دوره تاریخ الگوست، او زنی بود که علاوه بر شَمِ اقتصادی بسیار قوی؛ می‌دانست ثروت عظیمش را در چه راهی هزینه کند تا برای همیشه ماندگار شود.
دهمین روز از ماه مبارک رمضان مصادف با وفات بانویی است که در گسترش دین اسلام نقش مهم و پررنگی داشته ولی آنطور که شایسته ایشان باشد نام و یادشان زنده نگه‌داشته نشده است. مادر حضرت زهرا (س)، اولین زنی که ایمان آورد و یکی از چهار بانویی که به عنوان بهترین و برجسته ترین زنان عالم معرفی می‌شود؛ هرکدام از اینها برای گرامی داشتن مقام این بانو کافی است اما اینها تنها بخشی از مقام و منزلت حضرت خدیجه (س) همسر گرامی پیامبر اسلام (ص) است. پیامبر (ص) و حضرت خدیجه (س) در زمانی باهم ازدواج کردند که مردسالاری حاکم بود و خبری از محبت مرد به زن نبود، با این حال بعد از وفات حضرت خدیجه هربار که نام مبارک ایشان می‌آمد، پیامبر می‌فرمودند:《خديجه و كجاست مثل خديجه؟ او مرا تصديق كرد آنگاه كه مردم مرا تكذيب نمودند و با مال خود مرا بر دين خدا كمك و ياری كرد.》در روایت دیگری از امام باقر عليه السلام به زراره و حمران و محمدبن مسلم چنين آمده است كه رسول خدا (ص) فرمود: آن شبی كه در معراج بودم، به هنگام بازگشت جبرئيل نزد من آمد. به جبرئيل گفتم: ای جبرئيل! آيا حاجتی داری؟ پاسخ داد: حاجت من اين است كه از طرف خدا و من به خديجه سلام الله عليها سلام برسانی و نقل كرد كه چون رسول خدا پيغام جبرئيل را به خديجه رسانيد، خديجه پاسخ داد: همانا خدا سلام است و سلام از اوست و سلام به سوی اوست و بر جبرئيل سلام باد.
مادر دردانه عالم شد
حضرت خدیجه و پیامبر ۱۵ سال بعد از بعثت زمانی که پیامبر ۲۵ ساله بودند باهم ازدواج کردند، درباره سن حضرت خدیجه اعداد متعددی مثل ۴۰،۲۸ و یا هم سن خود رسول الله در روایات آمده است. محمدحسین رجبی دوانی، کارشناس تاریخ اسلام در اینباره می‌گوید: روایت‌های معتبرتری نشان می‌دهد که ایشان تقریباً هم‌سن رسول خدا صلی الله علیه و اله بودند و در زمان ازدواج مانند آن حضرت، حدود ۲۵ سال داشتند. در همین راستا بعضی از علمای بزرگ مانند علامه جعفر عاملی این نقل را پذیرفته‌اند و اعتقاد دارند که سن حضرت خدیجه سلام الله علیها هنگامی که با رسول خدا صلی الله علیه و آله پیوند ازدواج بستند، بیشتر از ۲۵ یا ۲۶ سال نبود و حتی قبل از آن هم هیچ ازدواج دیگری نداشته‌اند.حضرت خدیجه (س) همیشه به عنوان یک الگوی نمونه برای زنان معرفی می‌شود و چنان جایگاه ویژه و خاصی نزد پروردگار داشت که مادر دردانه عالم، حضرت زهرا (س) شد. یکی از علت‌های رسیدن به این جایگاه نقش اقتصادی و تاثیری که در حفظ و نشر اسلام داشت بود،. در شرایطی که همه او را از ازدواج با پیامبر نهی می‌کردند و طرد شد؛ از لحاظ روحی و اقتصادی پیامبر را یاری کرد و هم‌پای او بود و تمام اموالش را وقف زنده نگه‌داشتن اسلام کرد.
شم اقتصادی عجیب بانوی اول اسلام
خانواده‌ای که حضرت خدیجه در آن متولد شد از نظر نسبت‌های خویشاوندی و ثروت جز بزرگترین قبیله‌های عرب بودند و در همه حجاز نفوذ داشتند. یکی از خصوصیت‌های حضرت خدیجه شم اقتصادی و روح بازرگانیش بود به طوریکه آوازه شهرتش به شام هم رسیده بود. طبق اسناد تاریخی، ثروت او حاصل دست رنج خودش بود و از ارث و میراث نبود، به همین جهت پدر و عمویش هیچ‌گونه دخالت و تصرفی در امور و اموال ایشان نداشتند و به او ملکه عظیمه می‌گفتند.سیدمحمدتقی موحد ابطحی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در کتاب بانوی اول، روایتی تاریخی از زندگانی ام‌المؤمنین حضرت خدیجه(س)، درباره شم اقتصادی حضرت خدیجه نوشته است: 《او سال‌ها پیش از ازدواج با حضرت محمد(ص)، تجارت مستقلی داشت و در کمال صداقت و راستی برخلاف تاجران عرب آن زمان که با انواع و اقسام حیله‌ها بر اموال خود می‌افزودند، در زمره ثروتمندترین تجّار مکه قرار گرفت. بنابراین، خدیجه(س) یک شمّ اقتصادی ویژه دارد؛ اما مهم‌تر از این شمّ اقتصادی، محل صرف این ثروت هنگفت است؛ حضرت خدیجه(س) برخلاف رسم و رسوم اکثر ثروتمندان مکه که ثروت خود را در راه عیش و نوش مصرف می‌کنند، می‌کوشد که با پولش دست ضعفای جامعه را بگیرد و زمینه استقلال مالی آنها را فراهم کند. آن حضرت این کار را یک وظیفه اخلاقی و دینی می‌داند. این رویکرد، پیش از اسلام آوردن خدیجه(س) و حتی قبل از ازدواجش با پیامبراکرم(ص) است.》
در جلد ۱۶ کتاب بحارالانوار درباره منزل ایشان آمده است:《 از لحاظ وسعت به اندازه‌ای بود که تمام مردم مکه را در برمی‌گرفت و در بالای این منزل گنبدی از ابریشم آبی رنگ قرار داده بودند و در آن نقش‌های خورشید و ماه و ستارگان منقش بود و آن گنبد ابریشمی زیبا را با طناب‌هایی از ابریشم و میخ‌هایی از فولاد، محکم کرده بودند و همچنین آن حضرت بیش از ۸۰ هزار شتر در مناطق مختلف برای تجارت داشت.》این نشان دهنده تجارت گسترده، قدرت بالای مدیریتی و دانش وسیع این بانوی عظیم الشان است که با وجود سن کم در شهرها و کشورهای مختلف چون مصر و حبشه تجارت‌خانه‌ها و اموال زیادی داشت.
تمام مالش را به حبیبش بخشید
در کتاب بحارالانوار آمده است که این بانو بعد از ازدواج با پیامبر(ص) تمام اموال خود را در راه پیشرفت اهداف اسلام هدیه کرد. وی به عمویش ورقه گفت: کلید تمام اموالم را نزد حبیبم ببر و از جانب من به او بگو:《تمامی این اموال هدیه است به او و تمامی آن ملک‌ها برای اوست که در آن هرگونه تصرفی بخواهد، انجام دهد.》 تمام دوران پس از بعثت پیامبر(ص) چنین فداکاری از هیچکدام از تجار به‌نام و ثروتمند آن زمان مشاهده نشده است و هیچکدام از همسران پیامبر مال و تمام هستی خود را وقف پیامبر (ص) نکردند. نقش تاریخی و فداکاری های اقتصادی حضرت خدیجه(س) در یاری رسول الله(ص) که مشکلات فراوانی را از پیش پای ایشان برداشت و منجر به آرامش روحی ایشان گردید بسیار مشهود است.پیامبر(ص) فرمود: 《هیچ مالی هرگز به من سود نرسانید، آنگونه که ثروت خدیجه برای من سود رسانید.》
اموال حضرت خدیجه گره‌گشای محاصره بود
پیامبر(ص) از اموال خدیجه(س) بردگان تحت شکنجه را خریداری می‌نمود و بدهکاران را از قید بدهکاری آزاد می کرد. به بینوایان و تهیدستان کمک می کرد و مسلمانانی را که از مکه به مدینه هجرت می کردند و مشرکان اموال آنها را مصادره کرده بودند را با مال خدیجه(س) بی نیاز می‌نمود تا خود را به مدینه برسانند.اما از همه اینها مهم‌تر، در ماجرای محاصره اقتصادی قریش که مدت ۳ یا ۴ سال طول کشید همه اموال خدیجه(س) صرف حمایت از محاصره شدگان و رسول الله(ص) شد. بنابراین حمایت اقتصادی خدیجه(س) در واقع کلید مقاومت و شکستن این محاصره بود. حضرت خدیجه توانست با بذل مال خویش یاران اسلام را که در آغاز حیات خود، چون شاخه نو رسیده بود در مقابل امواج خروشان دشمنان حفظ کند و زمینه رشد و شکوفایی اسلام و مسلمین را فراهم کند و به استناد تاریخ رسول خدا در مکه تا زمانی که خدیجه‌ی کبری زنده بودند از نظر مالی وسیع و بی نیاز بود.ابطحی در کتابش نوشته است: 《ثروت حضرت خدیجه(س) قبل از بعثت پیامبر(ص)، بیشتر نقش زمینه‌ساز برای ایجاد و افزایش علاقه بین مردم و حضرت محمد(ص) داشت اما پس از بعثت پیامبر(ص) و به‌خصوص پس از علنی‌شدن رسالت ایشان، ثروت حضرت خدیجه(س) نقش‌آفرینی بیشتری پیدا می‌کند. برای مثال وقتی مشرکان مکه، برده‌هایی را که مسلمان می‌شدند، تحت شکنجه قرار می‌دادند، این ثروت حضرت خدیجه(س) بود که زمینه را برای آزادکردن آنها فراهم می‌آورد و به این ترتیب، بر جمع مسلمانان آزاد افزوده می‌شد. اگر ثروت حضرت خدیجه(س) نبود، برنامه‌ریزی دقیق برای هجرت هشتاد و اندی مسلمان به حبشه که اکثر آنها وضع مالی خوبی نداشتند، ممکن نبود.》
مالی که فقط پس‌انداز شود، نعمت نیست
روایات زیادی است که از ثروت و دارایی به عنوان نعمت یاد کرده‌اند برای مثال در روایتی امام صادق(ع) خانه بزرگ را نعمت دانسته و یا امام رضا(ع) توجه به تفریحات سالم و لذت‌های مشروع و سفر رفتن را از ضروریات زندگی برشمرده است. اما نکته مهم این است که مال و دارایی در صورتی نعمت است که مانند ثروت حضرت خدیجه(س) برای حفظ حاکمیت دینی و اینکه حکومت بتواند رفاه مردم را تأمین کند و به پایه‌های اقتصادی حاکمیت دینی کمک کند؛ ارزشمند است و نعمت به حساب می‌آید نه آن مالی که در حساب بانکی پس‌انداز شود و فایده‌ای برای حکومت و دین اسلام نداشته باشد.حضرت خدیجه (س) اموال خود را بسیار هدفمند در اختیار فردی امین که پیامبر اسلام بود قرار داد تا ایشان آن را در مسیر گسترش دین الهی استفاده کند. صرف مال در راه درست و به اندازه رفاه خود بهره بردن و مابقی را به عنوان سرمایه اجتماعی در اختیار حاکم قرار دادن یکی از درسهایی که از ام‌المؤمنین حضرت خدیجه کبری (س) می‌شود گرفت. حضرت خدیجه فقط برای زمان خودش نبود بلکه الگویی است برای تمام تاریخ و نمونه‌هایی از این بذل و بخشش مال را ما در زمان خودمان مثل مراسم شب قدر، ماه رمضان، محرم و پذیرایی از زائران امام حسین در اربعین بسیار دیده‌ایم.
دیدگاه
پیشنهاد سردبیر
آخرین اخبار
پربازدیدترین ها
خواندنی